تشویق و تنبیه؛ قطب‌نمای مسیر زندگی نوجوانان
تشخیص جهت‌های جغرافیایی یکی از اساسی‌ترین و البته ابتدایی‌ترین مهارت‌ها در مسیریابی است. اجداد ما این جهات را از طریق طلوع‌وغروب خورشید و موقعیت ستارگان شناسایی و به سمت مقصد حرکت می‌کردند. البته در ادامه ابزارهایی مانند قطب‌نما و اخیرا هم جی.پی.اس، مسیریابی را برای‌مان آسان‌تر کرده‌اند. نوجوانان نیز برای تشخیص مسیر زندگی و رسیدن به اهداف شخصی، تحصیلی و اجتماعی‌شان به قطب‌نمایی برای جهت‌یابی و شناخت درست‌ونادرست نیاز دارند و چه قطب‌نمایی بهتر از راهنمایی‌های والدین؟ سبک تربیتی والدین و روش‌های تشویق و تنبیه نوجوانان، حکم قطب‌نمای مسیریابی را دارد.
روش های صحیح تشویق و تنبیه نوجوانان واصلاح و ایجاد رفتار بهنجار چگونه می باشد؟
روش های صحیح تشویق و تنبیه نوجوانان:
اگر تنبیه در اصلاح رفتار نوجوان و آموزش مهارتهای لازم به او کمکی نمی‌کند، پس برای مراقبت و آموزش قانون‌پذیری به آن‌ها چه باید کرد؟ مثلا اگر او می‌خواهد زمان بیشتری را با دوستانش بگذراند و تا دیروقت بیرون بماند، چه واکنشی باید نشان دهیم؟ برخورد و تنبیه درمقابل اشتباهات نوجوان باید شامل فرآیند زیر باشد:
- محدودیت‌گذاری استاندارد
- گفت‌وگو و توافق با نوجوان بر سر محدودیتها
- محکم‌کردن محدودیتها با تعیین پیامدهای تخلف از آن‌ها
رسیدن به توافق بر سر محدودیت ها:
مذاکره با فرزند بر سر قوانین به معنای اهمیت‌دادن به نظرات و خواسته‌های او است و شما حتما باید این کار را جدی بگیرید. در زمان تعیین محدودیتها هم باید به نکات زیر توجه کنید:
۱- نظرخواهی از فرزند:وقتی از فرزندتان نظرخواهی و به صحبت‌هایش گوش کنید، او احساس عدالت بیشتری خواهد داشت و به‌احتمال بیشتری با آن‌ها موافقت خواهد کرد. البته در این زمینه باید با موضوعاتی مانند اصول مذاکره با کودکان و نوجوانان آشنا باشید، زیرا آن‌ها تبحر خاصی در تحریک احساسات و فریب‌دادن شما دارند.
۲- شفافیت در انتظارات و قانون گذاری:اگرچه رشد تفکر انتزاعی باعث فهم نوجوانان از دستورالعمل‌های پیچیده میشود، اما باید مطمئن شوید که فرزندتان به انتظارات شما کاملا واقف است. گفتن جملاتی مانند «لطفا وقتی فیلم تموم شد بیا خونه.»، گاهی منجر به سوءبرداشت میشود؛ اما چنین عبارتی کاملا واضح است و هیچ‌گونه ابهامی باقی نمی‌گذارد، «وقتی فیلم تموم شد مستقیم بیا خونه و هیچ جای دیگه‌ای نرو.»
۳-گفت و گو در مورد مسئولیت ها:حتما درباره مسئولیت‌های داخل و خارج از خانه با فرزندتان صحبت کنید. مثلا بگویید: «وظیفه من تأمین نیازهای ضروری توئه ولی تو هم وظیفه داری اتاقتو مرتب نگه داری و توو کارای خونه هم کمک کنی.» مشارکت کودکان در انجام کارهای خانه یکی از بهترین روش‌های آموزش مسئولیت‌پذیری به آن‌ها است.
۴-صحبت درباره عواقب رعایت نکردن قوانین: پیشاپیش درباره پیامدهای عدم رعایت محدودیتها نیز با فرزندتان به توافق برسید تا بعدا حرف‌وحدیثی پیش نیاید. هرچه مذاکرات شفاف‌تر و حساب‌شده‌تر باشند، مدیریت اختلاف فکری والدین با فرزندان نیز راحت‌تر خواهد بود.
۵- استفاده از تشویق کلامی برای تقویت قانون پذیری:وقتی فرزندتان به قوانین و مقررات توافق‌شده احترام می‌گذارد، او را با گفتن جملات توصیفی تشویق کنید. برای مثال، «ممنونم از اینکه حرفمو گوش دادی و مستقیم به خونه برگشتی.»
۶- اشتیاق به گفت و گو و تعدیل و تغییر محدودیت ها:هر قانونی تاریخ انقضایی دارد و همزمان با بزرگ‌شدن و بهبود مهارت‌هایی مانند مسئولیت‌پذیری، برقراری ارتباط و حل‌مسئله در فرزندتان، محدودیتها نیز باید اصلاح شوند. به‌عنوان مثال، اگر قبلا بعد از دیدن فیلم به خانه می‌آمد، شاید حالا بتوانید آن را تعدیل کنید تا چرخی با دوستانش بزند. برای فهم بهتر محدودیتها، با والدین دیگری هم درباره آن‌ها صحبت و مشورت کنید.
تعیین پیامدهای رعایت نکردن محدودیت
برای جلوگیری از تخطی نوجوان از محدودیت‌های تعیین‌شده ناچار به پیامدگذاری هستیم. البته تعیین عواقب احتمالی باید طبق اصول خاصی باشد:
۱-تناسب پیامد با تخلف:دقیقا مشابه قوانین حقوقی، شما هم باید جزایی متناسب با جرم تعیین کنید. افزایش تناسب و تطابق بین تخطی و پیامد آن دو فایده اساسی دارد:
- فرزندتان احساس عدالت بیشتری می‌کند؛
- به‌احتمال بیشتری راجع‌‌به اشتباهش فکر خواهد کرد.
برای مثال، اگر فرزندتان دیرتر از زمان موردتوافق به خانه رسید، فردای آن روز باید به‌اندازه تأخیر روز قبل، زودتر به خانه برگردد.
۲-کنار کشیدن از مسئولیت های خود در قبال فرزند: هر عملی پیامدی دارد و نوجوان باید این موضوع را یاد بگیرد. او باید بداند که اگر چیزی می‌خواهد باید چیزی در ازایش بدهد. بنابراین وقتی فرزندتان کاری را به‌درستی انجام می‌دهد باید تشویق شود و در صورت اشتباه‌کردن هم باید تاوانش را بپردازد. به‌عنوان مثال، اگر دیرتر از موعد شام به خانه رسیده است، شما دیگر مسئولیتی برای گرم‌کردن غذا ندارید؛ یا اگر از شما توقع شستن لباس خاصی را دارد، می‌توانید به او بگویید، «تا وقتی همه لباس‌های کثیفتو توو ماشین نزاری هیچکدوم رو نمی‌شورم.»
۳-جبران اشتباه: اگر نقض قانون باعث آسیب جسمانی یا هیجانی به کسی یا چیزی شده است، نوجوان باید راهی برای جبران آن پیدا کند. مثلا اگر باعث رنجش خاطر اعضای خانواده یا فرد دیگری شده است، باید از او معذرت‌خواهی کند و به‌نحوی از دلش در بیاورد؛ یا اگر با دوچرخه‌اش روی ماشین همسایه خط انداخته است، باید خسارتش را پرداخت کند.
۴-مانع و ضربه گیر پیامدها نشوید: تا حد امکان، ضربه‌گیر عواقب و پیامدهای احتمالی نباشید. به فرزندتان اجازه دهید تا با چالش‌های زندگی آشنا شود و نحوه حل آن‌ها را یاد بگیرد. به‌عنوان مثال، اگر همسایه در حال بحث در مورد میزان خسارت وارده به ماشین است، شما دخالت نکنید تا فرزندتان خودش به موضوع رسیدگی کند.
اشتباهات رایج در انواع تنبیه برای نوجوانان
همه ما گاهی کلافه می‌شویم و رفتارهای اشتباهی انجام می‌دهیم. والدین نیز گاهی در حین عصبانیت رفتارهایی انجام می‌دهند که می‌تواند تأثیرات منفی و ماندگاری بر روحیه فرزندشان بگذارد. شما باید این اشتباهات را بشناسید و حتی در بدترین حالت نیز از انجام‌شان خودداری کنید:
۱-استفاده از عبارات نادرست: بعضی والدین فکر می‌کنند که گفتن جملاتی مانند «می‌دونستم آخرش هم خراب می‌کنی!» یا «چرا تو این‌قدر بدجنسی، به کی رفتی آخه؟» باعث میشود فرزندشان اصطلاحا به خودش بیاید؛ اما این عبارات علاوه بر اینکه سودی ندارد، باعث احساس القای بی‌ارزشی به نوجوان میشود.
۲-رعایت نصفه نیمه یا حتی نادیده‌گیری اجرای پیامدها:هرگز نباید در مجازات تخطی از قوانین تخفیف قائل شوید. مثلا اگر پیامد تخطی از قوانین استفاده از موبایل برای کودک یا نوجوان‌تان، گرفتن گوشی از او به مدت ۱ هفته است، هرگز نباید آن را حتی به ۵ روز کاهش دهید. با کوچک‌ترین نرمشی، فرزندتان احساس می‌کند که پیامدها آن‌قدر هم جدی نیستند!
۳-عدم شفافیت در بیان قوانین و محدودیت ها:گاهی قوانین آن‌قدر دوپهلو و مبهم هستند که هر برداشتی می‌توان از آن‌ها کرد. مثلا وقتی از فرزندتان توقع دارید که در کارهای خانه مشارکت کند، باید دقیقا نقش و وظیفه او را برایش توضیح دهید.
۴-تعیین پیامدهای بی اثر و نامرتبط:برای نوجوانی که عاشق بازی‌های کامپیوتری و گوشه‌گیری است، فرستادن او به اتاقش پاداش محسوب میشود و هیچ‌گونه اثر بازدارنده‌ای نخواهد داشت. هرچه پیامدها با میزان جرم و شخصیت فرزندتان همخوان‌تر باشد، تأثیر بیشتری بر اصلاح رفتارش خواهد گذاشت.
۵-عدم صحبت درباره نحوه جبران:برخی والدین متخصص جریمه، تنبیه و ایجاد احساس گناه در فرزند هستند و هیچ راهی پیش روی نوجوان نمی‌گذارند. این اشتباه را انجام ندهید زیرا عزت‌نفس فرزندتان را نابود می‌کند و از عوامل افسردگی نوجوانان است. وقتی فرزندتان پیامد اشتباهش را تحمل یا جبران کرد، موضوع را برای فراموش کنید و هیچ‌وقت از آن برای سرزنش نوجوان استفاده نکنید.
نتیجه گیری:
اگر هدف‌تان صرفا متوقف‌کردن رفتارهای غلط فرزندتان است و عواقب این کار برای‌تان اهمیتی ندارد، شاید استفاده از انواع تنبیه برای نوجوانان کارتان را موقتا راه بیندازد؛ اما اگر هدف‌تان آموزش رفتارهای سازگارانه و مهارتهای اساسی زندگی مانند مسئولیت‌پذیری است، تنبیه به تنهایی سودی نخواهد داشت. برای این کار باید از راهکار تشویق نیز که باعث ایجاد رفتار جدید یا با تایید باعث تکرار رفتار بهنجار میشود نیز بیشتر از تنبیه سود بردچون اینکه با لذت همراه می باشد.
در تنبیه نیز تعیین قوانین و محدودیتها را کاملا شفاف و واضح برای نوجوان توضیح دهید. همچنین باید پیامدهایی کاملا متناسب با میزان تخطی از محدودیتها تعیین کنید تا فرزندتان آن‌ها را جدی بگیرد.در صورت رعایت تشویق و در صورت رعایت نکردن محدودیتها ان را به نوجوان یاد آوری نماید تا مسیر را اشتباه نرود.
سلام ، مطلب آموزنده و جالبی بود . ممنونم
درود بر شما
گاهی فکر می کنیم که بسیار می دانیم
در حالی که زیاد نمی دانیم و آگاه نیستیم.